γεωδαισία

Η επιστήμη που ασχολείται με τον προσδιορισμό του σχήματος και τη μέτρηση των διαστάσεων της Γης. Η γ. έχει αναπτυχθεί βασικά σε δύο κλάδους: έναν θεωρητικό, που εξετάζει τη μορφή της Γης στο σύνολό της σε συνάρτηση με τους εσωτερικούς και τους εξωτερικούς παράγοντες που την επηρεάζουν, και έναν άλλο πρακτικό, ο οποίος από τα θεωρητικά δεδομένα ετοιμάζει τις κατάλληλες λύσεις για τη χαρτογραφική αναπαράσταση της γήινης επιφάνειας. Ιστορία. Η γ. είναι μία από τις αρχαιότερες επιστήμες. Από την εποχή της κλασικής Ελλάδας, αφού εγκαταλείφθηκε η ιδέα μιας επίπεδης επιφάνειας απεριόριστης ή περιορισμένης, που άρχιζε από τις Στήλες του Ηρακλή –για τον Όμηρο η Γη ήταν ένας δίσκος που περιβαλλόταν από νερό– διατυπώθηκαν οι πρώτες υποθέσεις για την καμπυλότητα της Γης. Στον Πυθαγόρα (6ος αι. π.Χ.) και στον Αριστοτέλη (384-322 π.Χ.) βρίσκουμε τις αποδείξεις για τη σφαιρικότητα της Γης. Ο Ερατοσθένης, Αλεξανδρινός γεωγράφος (276-196 π.Χ.), έκανε τις πρώτες προσπάθειες να μετρήσει τη διάμετρο και την περιφέρεια της Γης. Στους επόμενους αιώνες, εκτός από ορισμένες προσπάθειες των Αράβων (μέτρηση 827 μ.Χ.), κανένας νέος υπολογισμός της ακτίνας της Γης δεν έγινε έως το 1500 (ο Γάλλος γιατρός Φρενέλ υπολόγισε το 1525 την απόσταση από το Παρίσι στην Αμιένη). Οι γεωδαιτικές μετρήσεις αναπτύχθηκαν ιδιαίτερα κατά τον 17o αι., για να καλύψουν τις απαιτήσεις της χαρτογραφίας και της ναυσιπλοΐας και επειδή είχε αναγεννηθεί το ενδιαφέρον για μία ακριβέστερη γνώση του σχήματος και των διαστάσεων της Γης. Η συμβολή του Νεύτωνα και του Χιούγκενς σε αυτό τον τομέα υπήρξε τεράστια. Ο πρώτος, με βάση την αρχή του για παγκόσμια έλξη, προσδιόρισε, ύστερα από πολλούς υπολογισμούς, μία πλάτυνση στο σχήμα της Γης, ενώ ο δεύτερος διατύπωσε τα θεωρήματα για τη φυγόκεντρο δύναμη που οφείλεται στην περιστροφή και καθόρισε ότι το νήμα της στάθμης είναι κάθετο σε κάθε σημείο προς την επιφάνεια της θάλασσας. Από τότε παραμερίστηκε η ιδέα της σφαιρικότητας της Γης και επικράτησε η ιδέα του ελλειψοειδούς εκ περιστροφής πεπλατυσμένου στους πόλους. Η ιδέα αυτή υπήρξε πολύτιμη για την επιστήμη περίπου για δύο αιώνες. Ύστερα από πολλές και έντονες διαμάχες, στα μέσα του 18ου αι. οι ιδέες του Νεύτωνα επιβεβαιώθηκαν πρακτικά στις νέες μετρήσεις που έγιναν στο Περού και στη Λαπωνία. Έργο της γ. Με τον ακριβέστερο προσδιορισμό του σχήματος της Γης, τα πεδία έρευνας της γ. διευρύνονται. Οι παραμορφώσεις του γήινου φλοιού επιδρούν προφανώς στις λεπτομέρειες αυτού του σχήματος. Στην πραγματικότητα, αν επιδρούσαν στη Γη μόνο οι φυσικές δυνάμεις που ελέγχουν τη συμπεριφορά ενός περιστρεφόμενου ρευστού σώματος, δηλαδή η δύναμη της βαρύτητας και η φυγόκεντρος, που προέρχεται από την περιστροφή, το σχήμα της Γης θα ήταν ελλειψοειδές εκ περιστροφής. Αντίθετα, η πραγματική μορφή της, που ονομάζεται γεωειδές, διαφέρει στις λεπτομέρειες από το θεωρητικό αυτό σχήμα. Κατά τη μελέτη του γεωειδούς (η οποία γίνεται ακόμα και βασίζεται σε μετρήσεις επιτάχυνσης της βαρύτητας), οι καθαρές γεωμετρικές όψεις του προβλήματος βρίσκονται όλο και περισσότερο σε ανάμειξη με τις μηχανικές και τις φυσικές απόψεις. Από εδώ προκύπτει η ανάγκη να λυθούν άλλα προβλήματα, όπως η έννοια της ισοστασίας, η μετακίνηση των πόλων κλπ., οι οποίες αποκτούν μεγάλο ενδιαφέρον για την επιστημονική έρευνα. Η γ., η οποία πραγματοποιεί μετρήσεις υψηλού βαθμού ακρίβειας, ακολουθεί ιδιαίτερους κλάδους. Πράγματι, η γ. περιλαμβάνει την αστρονομική γ. που, με τη βοήθεια της αστρονομίας, υπολογίζει τις συντεταγμένες ενός αριθμού σημείων στη γήινη επιφάνεια και προσδιορίζει τη μεταβολή τους σε συνάρτηση με τον χρόνο· τη χωρομετρογράφηση, που μελετά τα όργανα και τις μεθόδους προσδιορισμού των γεωδαιτικών σημείων (τριγωνισμός και χωροσταθμίσεις) και καθορίζει τις συντεταγμένες τους· τη δυναμική γ., που προσδιορίζει τις τιμές της επιτάχυνσης της βαρύτητας στη γήινη επιφάνεια, για να αναχθεί στο σχήμα της Γης· τη θεωρητική γ., που ασχολείται με τη λύση του προβλήματος του σχήματος της Γης, προσδιορίζοντας θεωρητικά το σχήμα ισορροπίας ενός ρευστού που περιστρέφεται και υπόκειται στο ίδιο πεδίο βαρύτητας και στη φυγόκεντρο δύναμη που προέρχεται από την περιστροφή· τη χαρτογραφία, που μελετά τις μεθόδους χαρτογραφικής αναπαράστασης εκτεταμένων τμημάτων της γήινης επιφάνειας. Τέλος, συγγενής επιστήμη προς τη γ. είναι η τοπογραφία, που αποτελεί συνέχεια και ολοκλήρωση της γ. και περιορίζει τον τομέα της έρευνάς της μεταξύ των στενών ορίων του γήινου φλοιού τόσο μικρών, ώστε να είναι δυνατόν να υπάρχουν, με πολύ καλή προσέγγιση, επίπεδες επιφάνειες αναφοράς ή, σε ιδιαίτερα προβλήματα, σφαιρικές. Η Διεθνής Γεωδαιτική και Γεωφυσική Ένωση προωθεί και συντονίζει τις διεθνείς έρευνες για την ολοκλήρωση των μελετών σε παγκόσμια κλίμακα. Χαλκογραφία του 16ου αι. που παριστάνει τις πιο διαφορετικές περιπτώσεις γεωδαιτικών μετρήσεων. Θεοδόλιχος του 18ου αι. με δύο δίσκους από σκαλιστό ξύλο, που χρησιμοποιήθηκε για γεωδαιτικές μετρήσεις της εποχής. (Μουσείο Τεχνών, Παρίσι).

* * *

η (Α γεωδαισία) [γεωδαίτης]

νεοελλ.

1. η επιστήμη που προσδιορίζει τα ύψη πάνω από τη στάθμη τής θάλασσας, τις οριζόντιες θέσεις και τη μορφή τού γεωειδούς

2. η τεχνική καταμέτρησης και απεικόνισης τμημάτων τού εδάφους

αρχ.

χωρισμός μιας περιοχής και καταμέτρηση τών τμημάτων.